Dünyada Sağlık Turizmi
İnsanların seyahat etmek sureti ile ikamet ettiği yerin dışında, konaklayarak tedavi olmayı amaçlamaları özel bir turizm çeşidini ortaya çıkartmıştır. Sağlık turizmi… İnsanlar ve sağlık sigortası kurumları artık sağlık sorunlarını çözerken, yalnızca ülkelerindeki doktorları ya da ücretleri değil; en iyi çözüm ve en düşük fiyat seçeneklerini değerlendirerek hareket etmektedirler. Bundan yola çıkarak; tedavi ve tatil amaçlı, şehirlerarası ya da ülkelerarası yapılan seyahatlerden doğan tüm etkinliklere “Sağlık Turizmi” denilmektedir. Bu tanıma bakıldığında ülke içinde de sağlık turizmi hareketliliği olabilmektedir. Ancak ekonomik çevrelerde kullanılan manası ile sağlık turizmi, sınırlar ötesi hasta hareketliliğini kastetmektedir.
Sağlık turizmi; sadece tıbbi tedavi almak için yapılan planlı bir hareketlilik, değil aynı zamanda termal sağlık tesislerinde rehabilitasyon ve yaşlı bakım merkezlerinde kronik hastalık takibini de kapsamaktadır.
Önceleri alternatif bir turizm olarak değerlendirilen sağlık turizmi zaman içerisinde bir sektör olarak gelişmiş ve değişmiştir. Nitekim yasal çerçevesinin “hizmet ihracatı” başlığı altına alınması ile her ne kadar isimlendirmede turizm kelimesi olsa dahi sektörün bir turizm faaliyetinin parçası olmaktan daha öte pozisyonda olduğu ortaya çıkmıştır.
Bir başka tanımla sağlık turizmine, ekonomik hareketlilik açısından profesyonel olarak eğitilmiş bireylerin sağlanmış özel koşullar altında katma değer sağlamak adına emek, tecrübe ve bilgi birikimlerini ihraç etme işidir de diyebiliriz.
Sağlık amaçlı turizm hareketi, son on yılda aktif olarak hastane hizmetlerinden faydalanmak için düzenlenen yurt dışı seyahatleri, rehabilitasyon hizmetlerini ve yaşlı-engelli bakımını kapsar hale gelmiştir. Bu değişim sağlık turizminden doğan ekonomik gücün hızla artmasına ve cazip hale gelmesine neden olarak sektör ekonomisini hızla büyütmüştür.
Türkiye’de de sağlık turizminin ana ekseni şu anda basitçe tıp turizmi olarak adlandırılan sağlık tesislerinden tedavi amaçlı faydalanma üzerine odaklıdır. Ancak dünya da toplam ekonomik büyüklüğe bakıldığında termal sağlık turizmi ve yaşlı sağlık bakımı odaklı turizm daha güçlüdür.
Sağlık turizmi, dünya da 100 milyar dolarlık limiti aşarak, tüm ülkelerin iştahını kabartan bir ekonomik büyüklüğe ulaşmıştır. Sağlık hizmetlerinin çeşitlendirilmesi, dünya nüfusunun hızla yaşlanması, rehabilitasyon imkanları ile artan özellikli cerrahi işlemler, ülkerin sağlık sistemlerinde yaşadığı sorunlar, insanların hem kaliteli hem de düşük maliyetli hizmet beklentisi tedavi ve bakım amaçlı seyahatleri popüler hale getirmektedir.
Sonuç olarak gelişmiş ülkeler, akreditasyon ve kalite kriterlerini kendilerinin belirledikleri sağlık hizmeti sunum standartlarına uyan, görece olarak daha kaliteli, bekleme süresi uzun olmayan ve daha uygun maliyetlerde tedavi planlarını gelişmekte olan ülkelerden alma seçeneğinin en cazip çıkar yol olduğunu keşfetmişlerdir. Bu koşullara göre Türkiye, hizmet vermeye aday olan ülkelerin önde gelenlerindendir.
İletişim teknolojilerinde yaşanan ilerlemeler ve insanların her türlü bilgiye ulaşmadaki yaşadığı kolaylık ile hizmet sağlayan kişi ve kuruluşlara ait bilgiye ulaşım 10 yıl evveline kadar tedavi amaçlı seyahatlerin itici gücü olurken artık daha kaliteli hizmet sunumu ve akreditasyon kriterlerine daha fazla dikkat edilmeye başlanmıştır. Dünyada sağlık ve termal turizmdeki gelişmelere paralel olarak çok sayıda tesis kurulmakta, var olan tesislerde ise değişiklikler yapılmaktadır. Bu düzenlemeler sadece büyük bir hızla artan yaşlı nüfus için değil, aynı zamanda tedavi olmak ya da tıp teknolojisinin getirdiği yeniliklerden yararlanmak isteyen genel nüfusa da hitap etmektedir.
Dünyanın farklı bölgelerinin ön plana çıkarabileceği ve farklı coğrafyalarda yaşayan insanlar için cazip gelecek değişik coğrafi özellikleri ve kültürel farklıları vardır. Bu farklılıklar dikkate alınarak her ülke hatta ülke içindeki farklı bölgeler mevcut şartlarına göre sağlık turizmi çeşitlerinden birini veya birkaçını ön plana çıkartabilir. Örneğin ülkemiz için Bursa, Afyon, Denizli bölgeleri termal sağlık için doğal güzellikleri ile birlikte pazarlanabilirken, İstanbul tarihi kültürel dokusu ve modern sağlık tesisleri ile öne çıkabilir. Önemli olan o ülkenin veya ilin sağlık turizminin hangi çeşidine uygun olduğu ve bununla markalaşmaya yönelmesidir. Örneğin Afyon, Yalova, Bursa, Nevşehir termal turizmde, Antalya ileri yaş turizminde, İzmir ve bölgesi SPA ve Wellness de marka olabilir. İstanbul ise medikal turizmde ülkemizin en çok potansiyele sahip ilidir.
Gelişmiş ülkelerde yaşayan insanlar; sigorta firmalarının, devlet kuruluşlarının, internetin, kitle iletişim araçlarının etkisi ve yönlendirmesi sonucu diğer ülkelerdeki kaliteli ve ekonomik sağlık hizmetleri konusunda daha fazla bilgiye ulaşabilmektedirler. Bilinçlenen hastalar ve bilinçlenen geri ödeme kuruluşları, hükümetleri sağlık turizmi konusunda yeni arayışlara itmektedirler. Sosyal güvenlik maliyetlerinin artan giderleri, kurumları zorlamaktadır. Bu sıkıntıları aşmak için, gelişmiş ülkelerde bulunan sosyal güvenlik kurumlarının ve özel sigorta kurumlarının kaliteli tıbbi hizmet sunan ve uygun uçuş mesafesi içerisinde yer alan ülkelerle paket anlaşmalar yaparak sağlık hizmetlerini düşük maliyetli alma çabaları görülmektedir. ABD’de bazı eyaletlerde sağlık sigortası sağlayıcılar ve emeklilik fonları, Hindistan ya da Tayland’da yerleşik sağlık kuruluşları ile anlaşmalar imzalamışlardır. Aynı zamanda Avrupa Birliği ise yeni sektörün çerçevesini belirlemek adına bir özetini bu kitabın ilerleyen bölümleri bulacaksınız. 2011 yılında direktif yayınlamıştır.
Bununla paralel olarak sağlık hizmeti sunumuna talip olan ülkeler sağlık sektöründe kalite ve güven sorununun çözülmesine odaklanmış, uygun mevzuatı geliştirmişlerdir. Günümüzde dünya sağlık turizminden en büyük payı alan ülkelerin başında ABD, Hindistan, Tayland gelmektedir.
Sonuçta her geçen gün, sağlık turizmi pazarı genişlemekte ve yatırımcılar tarafından ilgi görmektedir. Gelişmiş tıbbi teknolojinin yaygınlaşması, sağlık eğitiminde denklik sağlanması, kendi ülkesinde yasal olmayan ancak başka ülkede yasal olan bazı medikal uygulamalar, düşük maliyet, kısa bekleme süreleri, ulaşım kolaylığı, iletişimde globalizasyon ve sağlık hizmetlerinde uluslararası akreditasyon standartlarının geliştirilmesi sağlık turizminin dünyanın çok geniş bir bölgesine yayılmasını sağlamıştır. Bu bölgeler arasında Güney Avrupa, Güney Asya ve Güney Amerika en dikkat çekici bölgelerdir. Sağlık hizmeti almak amacıyla ülke dışına çıkışın sebepleri ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Örneğin, İngiltere için çok uzun bekleme süreleri hastaları başka çözümlere itmekte iken ABD için ana yönlendirme faktörü fiyatlardır.
Sağlık turizmi, dünyanın en hızlı gelişen ve büyüyen sektörlerinden biridir. Sağlıklı yaşam talebine bağlı sınır aşan hareketlilik, dünya ekonomisinde başlı başına bir endüstri haline gelmiştir.
Sağlık turizmi
Hastaların ve hasta ailelerinin rahatlığını sağlamak için tıbbi seçenekleri sunmayı hedeflemektedir. Gelişmiş ülkelerdeki bireysel yaşam maliyetinin yüksek olmasına paralel olarak sağlık hizmetleri sunumu da yüksek maliyetli olmaktadır. Ayrıca gelişmiş ülkelerde yaşlanan nüfusun sağlık ihtiyaçları ve yaşlı sağlık bakım hizmetleri için ayrılan mali kaynakların payı her geçen gün artmaktadır. Yaşamının en kritik döneminde başka ülkelerde daha az riskli ve daha gelişmiş tedavi metotlarının olduğunu ve bunun beklenmeden yapılabildiğini bilen kişileri, uzun randevu sürelerine veya ilkel tedavi metotlarına ikna etmek mümkün değildir.
Günümüzde, yükselen sosyo-ekonomik durum ve artan bilinçlilik sayesinde hastalığı ağır olmasa da, insanlar yaşlanmayı geciktirmek, kendilerini daha iyi hissetmek için kimyasal maddelerden uzaklaşıp, doğal tedavi yöntemlerine yönelmişlerdir. Bu kaynakların yeryüzünde farklı yerlere dağılmış olması sağlık turizminin gelişmesinde önemli bir etkendir.
20 yıl evveline kadar sağlık turizmi tıbbi teknoloji ve tıbbi insan gücü bakımından az gelişmiş ülkelerden daha gelişmiş ülkelere doğru özelliklede ABD’ye doğru olmakta iken artık çoğu vakada sağlık turizminde hizmet almak üzere yolculuk yapılan ülke yola çıkılan ülkeden daha az gelişmiştir.
Sağlık hizmeti için yolculuk klasik olarak özellikli cerrahi işlemler için olabileceği gibi, basit diş tedavileri, ortodonti tedavileri, estetik, IVF hatta genel sağlık kontrolü (check-up) için de olabilmektedir. Genel olarak şu kabul edilebilir ki; psikiyatrik değerlendirmeden akupunktura kadar her türlü tedavi için uluslararası yolculuk yapılabilir.
Fiyat farklılıkları özellikle ABD vatandaşlarını tercihlerinde düşünmeye sevk etmektedir. Örneğin karaciğer transplantasyonu iyi bir ABD merkezinde 300.000 dolara mal olurken aynı işlem Türkiye’deki bir hastanede 80.000 dolara yapılabilmektedir. Halk sağlığı ve koruyucu sağlık hizmetlerinin aşırı şekilde önemsendiği ülkelerde tedavi edici tıbbi işlemler gecikmektedir. Örneğin 2007 yılında Kanada’da tedavi için oluşturulan bekleme listelerinde 800.000 civarında hasta ortalama 2,5 ay beklemek zorunda kalmıştır. İngiltere için ise bekleme süreleri artık formal bir hal almış aile hekimi tarafından uzman doktora sevk edilen bir hastanın NHS mevzuatında belirtildiği üzere 18 hafta yani 4.5 ay içerisinde tedavi görmeye başlama hakkı vardır. Bu süre aşılır ise şikayet hakkı doğmaktadır.
Gelişmiş koruyucu hekimlik uygulamalarına ve modern sağlık tesislerine rağmen ülke dışına hasta çıkışı en çok İngiltere’yi etkileyecek gibi görünmektedir. Bu durum kişilerin sağlıklı yaşama doğrultusunda beklentilerinin geciktirilmeden sağlanmasına yönelik talepleri işlemin fiyat baskısından daha ön planda geldiğini göstermektedir. Yani başka bir deyişle uzun bekleme süresinin hastanın yurt dışına çıkış kararına etkisi en önemli yönlendirici güçtür. Nitekim İngiltere’nin saygın DailyMail gazetesinin Şubat 2015 tarihli haberinde belirtildiği üzere bekleme listesinde 1 milyonun üzerinde hasta vardır. Yani başka bir deyişle nüfusun %1.65’lik kısmı tedavi için çağrı beklemektedir.
Sağlık turizmine karşı duran görüş, gelişmekte olan ülkelere doğru sağlık hizmeti alma amaçlı yolculuklarda varış noktasındaki sağlık hizmetlerinin kalite güvencesinin hiçbir şekilde gelişmiş ülkeler gibi garanti edilemeyeceği görüşündedirler. Ayrıca tedavi sonrası ve sırasındaki komplikasyon riskinin fazlalığı yanında anavatanlarına dönüşlerinde yaşadıkları takip sorunu önemli bir tehdittir.
Sağlık turizminde iki önemli başlık her zaman güncelliğini koruyacaktır. Bunlardan biri diaspora sağlık turizmi ve öteki ise yasa aşan (aşma-atlatma) sağlık turizmidir.
Diaspora sağlık turizmi
Hastaların kendilerine anavatan olarak gördükleri ülkelere tedavi için gitmeleridir. Almanya’da Alman vatandaşı olarak ikinci ve üçüncü nesil Türk kökenlilerin sağlık hizmeti almak amacıyla ülkemize ziyaretleri diaspora turizminin en net örneğidir. Bu şekil tedavi amaçlı hareketlilik Türkiye’ye yapılan ziyaretler haricinde Hindistan kökenlilerin İngiltere’den Hindistan’a, Meksika kökenlilerin ABD’den Meksika’ya gitmeleri gibi birçok farklı ülkede görülmektedir. Diaspora sağlık turizminin yıllık 1.000.000 kişiden daha fazla sınır aşan yolculuğa neden olduğu tahmin edilmektedir.
Yasa-aşan sağlık turizmi (Circumvention Health Tourism) ise kendi yaşadığı ülkelerde yasal olmayan ancak hedef ülkede yasal olan işlemler için yapılan sağlık hizmeti alma amaçlı yolculuklardır. Bu grup hastalara verilebilecek en kolay örnekler ise cinsiyet değişimi ameliyatları, kürtajlar ve kendi ülkesinde uygulama limiti olan IVF denemeleri gösterilebilir. En uç örnek ise İsviçre’de bazı kantonlarda verilen ötenazi izni nedeniyle İsviçre’ye doğru yapılan hasta hareketliliğidir. İrlanda ve Polonya kürtaj ile düşük konularında mevcut olan yasaları nedeniyle ülke dışına kürtaj amaçlı hasta çıkışının en fazla olduğu iki ülkedir. İngiltere’ye en fazla hasta gelmesini sağlayan unsurlardan birisi kürtaj konusundaki esnekliktir ve yaklaşık 7500 Polonyalı kadın bu amaçla her yıl İngiltere’ye gitmektedir. Hastalar kendi ülkelerinde yasal olmayan bir işlemi, işlemin yasal olduğu ülkeye giderek yaptırmakta ve böylece hiçbir suç unsuru doğmadan “yasa-aşan sağlık turizmi” faaliyeti gerçekleşmektedir.
